Aan de slag met gedrag: de HvA werkt aan een nieuwe ‘gedragscode’
Triki Design
Wat kan wel en niet als het gaat om contact tussen studenten en medewerkers? Wat is nu precies grensoverschrijdend gedrag? Ook op de HvA is dat niet altijd even helder. En dus werkt de hogeschool aan een nieuwe ‘gedragscode’. Gaat die helpen duidelijkheid te scheppen?
Grensoverschrijdend gedrag. Een begrip dat iedereen wel kent, maar waar ook iedereen weer een ander beeld van heeft. Waar de ene student wel van een plagerijtje houdt, kan dat gedrag een ander kwetsen. En waar een docent denkt een sterk staaltje kritiek te geven, daar kan een student het gevoel hebben te worden afgebrand.
Gedrag is vaak niet een kwestie van goed of fout, schuld en boete; wat als ‘grensoverschrijdend’ wordt ervaren dus ook niet. Maar van onderwijsinstellingen wordt wel in toenemende mate verwacht dat er heldere regels zijn. Zeker na alle meldingen van sociale onveiligheid op kunst- en modeopleidingen in het hbo.
Zo liet Robbert Dijkgraaf, de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, begin dit jaar weten dat hij nadenkt over een verplichte gedragscode op het gebied van seksueel ongewenst gedrag. Die andere onderwijsminister, Dennis Wiersma, stapte overigens op na een reeks klachten van medewerkers over zijn driftbuien.
Praatsessies
Vraag is: hoe puntig moeten de regels zijn op een hogeschool? Kun je sec bepalen wat docenten wel en niet kunnen maken bij studenten? Hoe spreek je elkaar dan op een ‘veilige’ manier aan? En wat doe je als hogeschool, als iemand zich heeft ‘misdragen’?
Deze zomer kwamen studenten en medewerkers van de HvA bijeen om het hier eens over te hebben. In vier praatsessies in een lokaaltje in het Wibauthuis deelden ze hun persoonlijke ervaringen. Over wat ze zelf voor naars hebben meegemaakt. Maar ook andersom: hoe lastig het kan zijn om te gaan met iemand die kwetsbaarder is dan jij.
Ilona Polle, student Toegepaste Psychologie, was bij een van die sessies aanwezig. ‘Ik was de afgelopen tijd veel met dit onderwerp bezig. Zeker nadat ik zelf een nare ervaring had op de HvA’, legt Ilona uit aan de telefoon. ‘Daarom wilde ik meedenken.’ Tijdens de sessie bespreekt Ilona met mede-HvA’ers wat ze ongewenst gedrag vindt en krijgen ze een casus. Wat als bijvoorbeeld een docent een relatie met een student heeft: moet je dat niet überhaupt verbieden? (zie kader)
Mag een docent een relatie hebben met een student? Ook daarover hebben onderwijsinstellingen regels opgesteld in de gedragscode. Hogescholen en universiteiten lijken niet allemaal even streng op dit punt.
In de gedragscode van de Radboud Universiteit staat bijvoorbeeld zwart op wit dat een relatie tussen student en docent ongewenst is. Ook op de Hogeschool Leiden, die al sinds 2019 een gedragscode heeft, wordt ‘een privérelatie tussen medewerker en student als ongewenst geacht.’
De HvA meldt dit niet zo expliciet in de voorlopige gedragscode, waarin staat dat je een relatie in ieder geval moet melden. Maar: ‘meld je de relatie niet of niet tijdig? Dan kan dit arbeidsrechtelijke gevolgen voor jou hebben.’
‘Ik was overigens de enige student’, vertelt Ilona. ‘Het zijn vooral medewerkers die met dit thema worstelen. Docenten gaven bijvoorbeeld aan dat ze zelf vaak niet goed weten hoe ze op de juiste manier met studenten moeten omgaan’, aldus Ilona. ‘Zo willen ze professioneel zijn en dus niet te informeel, maar ook een veilige omgeving creëren waarin ze hun studenten benaderen als medemens. Dat is best een lastige balans voor sommigen’.
Op naar een code
Wat is het nut van deze sessies? ‘Het gaat om het verzamelen van input’, voor de nieuwe ‘gedragscode’ die de HvA momenteel ontwikkelt, vertelt Natasja van Schaik. Van Schaik is vertrouwenspersoon op de HvA, schreef afgelopen jaar een boek over grensoverschrijdend gedrag en helpt bij het opstellen van de code.
Nu is er al een gedragscode, die in 2022 op papier werd gezet. Maar die is nog wat algemeen. Zo staat erin dat je op de HvA ‘met respect met elkaar omgaat’ en dat de hogeschool een ‘veilige omgeving’ aan iedereen wil bieden. Tja, logisch, maar wat betekent dat precies? Hoe ziet ‘respect’ er dan in de praktijk uit?
‘Met verplichte trainingen voor medewerkers maak je pas echt stappen’
‘Daarom organiseren we deze sessies’, legt Van Schaik uit, ‘zodat we praktijkvoorbeelden kunnen ophalen: wat heb je zelf aan grensoverschrijdend gedrag meegemaakt, wat heb je als veroorzaker misschien weleens gedaan? Zo willen we de gedragscode concreter en sprekender maken dan hij nu is’.
Een duidelijke grens
Van incidenten uit het verleden denkt de HvA het een en ander te kunnen leren. Meest in het oog springt natuurlijk de casus AMFI, het mode-instituut van de HvA, waar in 2021 sprake bleek van een ‘sociaal onveilige cultuur’.
Docenten eisten er het beste van hun studenten, maar sommigen gedroegen zich zo vilein en hard bij de beoordeling dat tientallen studenten zich niet veilig voelden, of aan de stress onderdoor gingen. De werkdruk was torenhoog.
‘AMFI was een typerend voorbeeld van hoe je kunt worden ingehaald door de tijd. En hoe die tijd soms als een boomerang terug in je gezicht slaat’, aldus Van Schaik. ‘Docenten hadden er ingesleten overtuigingen over wat goed lesgeven betekende, maar moesten die tegen het licht houden. Niet dat het allemaal foute mensen waren, nee: ze déden de foute dingen. Dat moet je constant met elkaar evalueren’.
In september, bij de start van het nieuwe studiejaar, zal je nog wel het een en ander over dit onderwerp tegenkomen. Kijk maar eens op de schermen op de campus, die je vragen of jij ‘je grenzen wel aangeeft’ en de ander ‘gelijkwaardig’ behandelt. Die campagne over sociale veiligheid moet het onderwerp nog meer op de kaart zetten.
Veel vaker gaat het bij grensoverschrijdend gedrag om individuele gevallen. Begin dit jaar was er nog die ene rechtszaak met een oud-docent, die was ontslagen omdat hij 1) een seksuele relatie had gehad met een student, 2) zijn leidinggevende daar niets over had verteld en zich 3) ook op andere manieren vreemd had gedragen.
Je kon wel stellen dat hij zich niet goed had gedragen, concludeerde de rechter. ‘Maar wat precies grensoverschrijdend gedrag is, is op de HvA lang niet altijd duidelijk', luidde het oordeel. Een gedragscode was er toen nog niet.
Gaat een code helpen?
Aan de HvA taak om daar beter invulling aan te geven en studenten en medewerkers hier zo goed mogelijk over te informeren. Maar hoe duidelijk worden de regels? Van Schaik wil de code wel concreter maken; tegelijkertijd ziet ze ook dat niet alles bij gedrag in regels te vangen is.
‘Het belangrijkste is dat we gedrag als een onderdeel gaan zien van ons werk en leren op de HvA. De gedragscode kan daarin fungeren om mensen te informeren en het gesprek te openen. Ik denk dat we ook concreet moeten maken wat we wél goed gedrag vinden. Vaak hebben we het pas over gedrag als het misgaat, maar laten we ook de andere kant belichten: wat vinden we de júíste omgangsvormen op de HvA?’
Student Ilona ziet het ook zo: strakke regels stellen zal misschien lastig zijn. ‘Uit onze sessie werd bijvoorbeeld nog niet echt duidelijk wat wel en niet grensoverschrijdend is. Daarvoor is gedrag een te grijs gebied. De gedragscode moet een soort uitgangspunt zijn, denk ik, al hoop ik dat de HvA een stapje extra doet. In het ideale scenario volgt iedere medewerker een soort module of training over hoe je studenten aanspreekt en elkaars grenzen respecteert. Dan maak je echt stappen.’
