Onderwijsinspectie: ‘Landelijk debat over medezeggenschap is nodig’
Daniël Rommens
Als het hoger onderwijs de medezeggenschap wil versterken, moeten hogescholen en universiteiten uit een ander vaatje gaan tappen. Dat stelt de Onderwijsinspectie in zijn jaarlijkse rapport. Andere aandachtspunten blijven het welzijn van studenten en het lerarentekort.
Als je benieuwd bent hoe het gaat met het Nederlandse onderwijs, en wat zoal de belangrijkste ontwikkelingen en pijnpunten van dit moment zijn, dan is de presentatie van de Staat van het Onderwijs altijd een momentje om naar uit te kijken.
In dit grote, jaarlijkse rapport zet de Onderwijsinspectie op een rij hoe het gaat met leerlingen en studenten, en met het basis-, middelbaar en hoger onderwijs. Het rapport is woensdag overhandigd aan minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap en geeft scholen en instellingen de komende tijd weer stof tot nadenken.
De belangrijkste boodschap die de Onderwijsinspectie vorig jaar bracht, blijft in de Staat van het Onderwijs 2023 overeind: scholen, focus je op het lezen, schrijven en rekenen van kinderen. Te veel Nederlandse leerlingen halen wat betreft deze basisvaardigheden namelijk nog steeds niet het gewenste niveau.
Keer die neerwaartse trend, is ook dit jaar weer de belangrijkste boodschap van het rapport. Ten opzichte van vorig jaar ziet de Inspectie een paar lichtpuntjes: zo hebben de kinderen met de grootste leerachterstand in rekenen en taal een inhaalslag gemaakt. Het onderwijs is dus ‘op de goede weg’, maar een langtermijnstrategie blijft nodig.
Welzijn
Zoals over het welzijn van studenten. Dat blijft namelijk een zorgenkindje, concludeert de Inspectie ook dit jaar weer. Al jaren lezen we dat studenten zich niet happy voelen, tot nu toe lijkt daar weinig verandering in te komen. Met name de ‘coronacohorten’, studenten die vanaf 2019-2020 en 2020-2021 instroomden, hebben het nog altijd moeilijk.
‘Zij hebben een crisis doorgemaakt die veel vraagt van de mentale weerbaarheid’, schrijft de Inspectie. Die wijst daarbij nog maar eens op een pijnlijke statistiek: de afgelopen vijftien jaar verdubbelde het percentage studenten dat met een ‘psychische aandoening’ kampt (zoals stress- en angststoornissen), naar zeker 44 %.
Houd deze studenten dus in kaart en blijf vragen waar behoefte aan is, leest de oproep in het rapport, waarin ook internationale studenten worden genoemd als kwetsbare groep. Internationals ‘kampen vaak met mentale problemen’ en ‘vallen naar verhouding vaker uit dan Nederlandse studenten’.
We raken potentiële leraren kwijt
Die uitstroom van studenten in het hbo verdient überhaupt aandacht. Met name bij de lerarenopleidingen: steeds meer studenten die voor zo’n opleiding kiezen, willen na een jaar al iets anders met hun leven doen. Ook neemt de instroom af, en dat terwijl het lerarentekort doorgroeit, ziet de Inspectie.
Relatief veel studenten die aan een lerarenopleiding kiezen, doen na een jaar alweer wat anders
Dat is problematisch, want het onderwijs moet immers al vol aan de bak om kinderen weer beter te laten lezen, schrijven en rekenen (zie kader). Hoe gaat dat lukken, als Nederland niet genoeg leraren opleidt? ‘De pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen raken nu veel studenten kwijt’.
Wat cijfers: na één jaar volgt nog maar 71 % van de pabo-studenten een (andere) lerarenopleiding. Bij tweedegraads lerarenopleidingen die studenten opleiden als taaldocent (denk aan Nederlands, Duits, Engels) is het verloop nog groter: daar heeft ruim een derde van de studenten (36 %) na een jaar al voor een ander veld gekozen. Redenen voor vertrek worden door de Inspectie niet genoemd.
Sociale veiligheid
In het rapport wordt verder de nodige aandacht besteed aan de sociale veiligheid in het hoger onderwijs. Dat was immers een van de grootste aandachtspunten, de afgelopen jaren. Met name bij kunst- en mode-opleidingen zoals Amfi bleek de cultuur onveilig en wisten studenten zich vaak geen raad: bij wie kon je je melden als je ergens mee zat?
Hogescholen zijn er werk van gaan maken, ziet de Inspectie. ‘Uit een onderzoek onder hogescholen met kunst- en mode-opleidingen bleek dat alle instellingen inmiddels beleid hebben op het gebied van sociale veiligheid’. Vraag blijft echter wel of instellingen nu de juiste dingen doen, want nu wordt vaak niet goed gecontroleerd of maatregelen wel effect hebben.
‘Het gesprek over sociale veiligheid moet door instellingen nog actiever worden gevoerd’
‘Zo kan het beleid zijn doel voorbijschieten’, concludeert de Inspectie, die hogescholen dan ook oproept het gesprek over sociale veiligheid nog actiever te voeren met studenten. Welke instellingen dit al beter of minder goed doen, wordt niet vermeld in het rapport. Voor de zomervakantie wordt overigens een apart rapport verwacht van de Inspectie over hoe het nu gaat met de cultuur op Amfi, de mode-opleiding van de HvA.
De meeste studenten (85 %) voelen zich veilig genoeg om zichzelf te zijn, en de meesten (‘70 à 80 %’) vinden dat docenten hen met respect behandelen. Als het hoger onderwijs wat betreft sociale veiligheid ergens winst wil boeken, dan is het in de klachtenprocedure. In het rapport staat namelijk dat veertig procent van de studenten nog altijd niet weet waar je je met een klacht kunt melden. Zonde, want elke klacht is volgens de Inspectie ‘een bron van informatie om het onderwijs weer te kunnen verbeteren.’
Nieuw soort medezeggenschap?
Ten slotte doet de Inspectie nog maar eens een statement over de medezeggenschap. Op veel instellingen, zo ook bij de HvA, beginnen zo rond deze periode de verkiezingen voor studenten die mee willen denken over het beleid dat hogescholen voeren. De zogeheten medezeggenschappers, die in wezen garantstaan voor de democratie binnen het onderwijs.
‘Misschien is het tijd voor een andere inrichting van de medezeggenschap, meer passend bij de huidige tijd’
De interesse van studenten in de medezeggenschap neemt echter al jaren af en dat knelt, schrijft de Inspectie. ‘Des te meer omdat er hoge verwachtingen zijn ten aanzien van de rol die de medezeggenschap speelt’. Al decennia wordt de medezeggenschap gestimuleerd, maar lijken instellingen niet in staat om studenten ervoor warm te maken.
Dat moet anders en dus is het tijd voor een landelijk debat, meent de Inspectie, waaraan overheid, instellingen en studentorganisaties meedoen. ‘De vraag hierbij is of er alternatieve mogelijkheden zijn voor de inrichting van de medezeggenschap, wellicht meer passend bij de huidige tijd.’
