De ‘ramp’ van het lerarentekort: dit kan de HvA ertegen doen
Unsplash
Hoe houd je studenten van de lerarenopleidingen gemotiveerd? En hoe leid je leraren zo op dat ze daadwerkelijk in het onderwijs blijven? Opleidingen kunnen en moeten wat doen tegen het lerarentekort, vindt decaan Ramon Puras. ‘We moeten meer oog hebben voor de ambitie van onze studenten.’
Het onderwijs piept en kraakt, het tekort aan leraren wordt er steeds groter. ‘Er komt een ramp op ons af’, schrijft HvA-lector Louise Elffers over het tekort. Zowel in het voortgezet onderwijs als op basisscholen zullen straks duizenden leraren nodig zijn. Vooral in de Randstad is het probleem groot.
Dat steeds meer mensen kiezen voor een carrière in het onderwijs en meer studenten zich aanmelden voor de Pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen, biedt hoop. Maar veel van die studenten vallen uit of verlaten het onderwijs binnen een paar jaar na hun afstuderen. Dat zijn niet alleen problemen van het onderwijs zelf; ook lerarenopleidingen moeten bedenken wat daar verkeerd gaat. Ramon Puras, decaan van de Faculteit Onderwijs & Opvoeding, over vier uitdagingen voor de HvA.
Houd studenten op de opleiding
Toen HvA-student Caitlin van Wijngaarden (22) aan de lerarenopleiding Nederlands begon, werd haar verteld dat ‘70 procent van het jaar voor ons na het eerste jaar was gestopt met de studie’. Nederlands is een van de vakken waarvoor veel nieuwe leraren nodig zijn, maar juist voor die vakken valt landelijk meer dan een derde van de leraren-in-opleiding uit. Hoe zorg je dat die gemotiveerd blijven en hun opleiding afmaken?
‘Het is heel pijnlijk dat zo veel studenten uitvallen’, reageert Puras. ‘Ik denk dat de HvA beter zicht moet krijgen op de motivatie en ambitie van studenten om leraar te worden. Dat vraagt aandacht voor wat zij willen leren. We willen studenten dan ook meer zeggenschap geven over hun studie. Als we het gesprek actiever aangaan met studenten, leren we ook beter wat hun beweegredenen zijn om met de opleiding te stoppen. We mogen ons nog wel meer bemoeien met onze studenten. Hoe belangrijk student-mentoren zijn, hebben we van de coronatijd namelijk wel geleerd.’
‘Natuurlijk is het niet zo dat alle studenten die de opleiding niet afmaken per se gedemotiveerd zijn, sommigen willen ook doorstromen naar een andere opleiding of instelling. Maar het is onze taak om studenten die hier met ambitie binnenkomen, de opleiding te laten afmaken.’
In de Taskforce Lerarentekort werkt de HvA samen met andere onderwijsinstellingen met lerarenopleidingen, schoolbesturen en de Gemeente Amsterdam aan het terugdringen van het lerarentekort. Oplossingen die zij aandragen zijn een hoger loon voor basisschoolleraren, spreiding van leraren tussen scholen om tekorten van elkaar op te vangen en bijvoorbeeld wervingscampagnes.
Houd startende leraren in het onderwijs
Niet alleen tijdens, ook na de opleiding houden veel startende leraren het voor gezien. Een kwart van hen zegt het onderwijs binnen drie jaar vaarwel. Dat gaat ook de lerarenopleidingen aan: als je een student opleidt die meteen het werkveld verlaat, heb je die dan wel goed genoeg voorbereid?
‘Ik denk niet dat wij studenten slecht voorbereiden op het werk’, zegt Puras. ‘Ook lastige situaties als pestgedrag in de klas of ouders managen komen tijdens de studie voorbij. Dat leraren snel vertrekken is een heel complex probleem dat we alleen gezamenlijk met de gemeente en schoolbesturen oplossen, wat we trouwens ook doen met de Taskforce Lerarentekort.’
‘Om de werkdruk in het onderwijs te verlichten hebben we meer leraren nodig. Als HvA moeten we dus meer doelgroepen trekken: hoe krijgen we bijvoorbeeld mannen naar de Pabo? Wat betreft het opleiden moeten we flexibeler worden. Leraren moeten breder inzetbaar zijn, voor meerdere vakken in plaats van dat ze maar een vak kunnen doceren. Zodra ze gestart zijn, moet je vooral ook oog hebben voor hun begeleiding en ambitie: hoe kunnen ze doorgroeien in hun vak als ze gestart zijn? Aan die vraag werken we in onze lectoraten.’
Geef studenten regie
Pabo-student Koen Rosema pleitte in een opinie voor HvanA voor meer regie voor de student. Hij en zijn medestudenten zouden volgens hem teveel ‘in beoordelingskaders’ worden geperst: het gaat meer om je diploma halen, dan dat je leert na te denken over wat je wil leren en moet doen als leraar. ‘Dan verdwijnt je motivatie’, vindt Koen.
Dat past bij de ervaring van PimAchternaam bij de redactie bekend, die de deeltijdopleiding Leraar Economie volgt. ‘Ik vind dat de HvA heel erg z’n eigen programma volgt’, stelt Pim, die ook al aan de slag is als leraar. ‘Ik ervaar de werkdruk als erg hoog, terwijl ik voor bepaalde vakken volgens mij beter vrijstelling zou kunnen krijgen, omdat ik die al in de praktijk toepas als docent. Daar is weinig begrip voor. Het komt vooral door de HvA dat ik genoodzaakt ben om langer te doen over mijn opleiding.’
Puras: ‘Ik denk dat dit precies raakt aan wat we willen veranderen aan de opleidingen. Wij willen flexibiliseren: studenten moeten zelf kunnen bepalen hoe ze willen leren wat wij ze moeten leren. We zijn nu heel aanbodgedreven en we hebben te weinig oog voor de interesses van de student. De inhoud moet van dezelfde kwaliteit blijven, maar studenten moeten straks meer met hun eigen plan kunnen komen. Die flexibilisering mogelijk maken, is een grote ambitie van ons. Ik denk dat we daar gemotiveerde leraren van opleiden.’
Bescherm studenten voor overbelasting
Vierdejaarsstudent Nino Steen (22, Lerarenopleiding Natuurkunde) werkt nu vijftien uur per week op de middelbare school waar hij eerder stageliep. ‘Ik zet grote stappen als docent, dat is erg positief. Maar het is natuurlijk niet alleen maar een sprookje: het werk kan je best wel overspoelen, je krijgt meteen heel veel verantwoordelijkheden. Hogerejaars in onze opleiding lopen daardoor vaak vertraging op, omdat ze verleid worden uren te maken als docent.’
‘Studenten moeten zelf kunnen bepalen hoe ze willen leren’
Veel studenten worden al tijdens hun opleiding gestrikt om gaten in het onderwijs te vullen. Scholen kampen met tekorten en huren dan maar, soms met hulp van recruiters, een student in. ‘Voor de student is dat ergens heel goed’, vindt Puras, ‘want die doen veel ervaring op. Dat gun ik iedere student. Maar op de lange termijn zie je heel veel ellende ontstaan van deze “groenpluk”, en lopen deze studenten veel risico op overbelasting. Dat maakt dat studenten vertraging oplopen of soms uitvallen omdat ze hun werk belangrijker vinden, wat ons weer geld kost. Dat zijn allemaal negatieve effecten.’
‘Je kunt studenten niet verbieden om alvast aan de slag te gaan als docent. Maar wij als HvA moeten zoveel mogelijk vasthouden aan onze partnerscholen, en daar harde afspraken mee maken. Samen moeten we zicht houden op studenten en hun ontwikkeling en ervoor zorgen dat ze niet overbelast raken. Het ideale scenario? Dat alle lerarenopleidingen allemaal gekoppeld zouden zijn aan een cirkel van opleidingsscholen. Zodat opleidingen, studenten en scholen allemaal met elkaar in contact blijven.’
