Gelooft de HvA in een gebedsruimte? ‘Hogescholen houden hun beleid te grijs’
Marchje Andringa | De christelijke gebedsruimte van NHL/Stenden
Hoeveel ruimte bied je op de campus aan religie? Onder islamitische studenten is de behoefte aan plek om te bidden groot, maar de HvA wil liever geen gebedsruimte faciliteren. Een hogeschool in Leeuwarden kijkt er anders naar: ‘Je hoeft religie niet weg te stoppen als hogeschool.’
Moet er op de campus een ruimte zijn waar je even kunt bidden? Het onderwijs is er natuurlijk niet voor bedoeld, tegelijkertijd lijkt het een kleine gunst. Van alle lokalen op de HvA wordt gemiddeld 63 procent gebruikt (cijfers 2022). Er is dus ruimte voor, zou je denken.
Bovendien, past het niet bij de ‘inclusieve, diverse hogeschool’ die de HvA wil zijn? Bied je op de campus een plek voor rust en gebed, dan ‘geef je het signaal af dat studenten uit minderheidsgroepen zichzelf mogen zijn’, volgens de Landelijke Studentenvakbond (LSVb).
Discussie
Maar wat als zo’n ruimte in de praktijk vooral voor één religie wordt gebruikt? Dan rijst plots de vraag of het nog wel zo’n ‘inclusieve’ ruimte is. En als er behoefte is aan een ruimte waarin vrouwen en mannen gescheiden van elkaar kunnen bidden, geldt dat dan ook nog als inclusief, of gaan verschillende waarden van de HvA dan met elkaar botsen?
‘De rustruimte mag op geen enkele manier worden toegeëigend’, luidt het beleid van de HvA
Discussies over gebedsruimtes in het onderwijs zijn niet nieuw en keren telkens terug. Rust- of stilteruimtes mogen er zijn, maar een plek die is ingericht om het gebed te kunnen doen? Dat ligt een stuk gevoeliger. En dat terwijl de behoefte onder studenten groot is.
Dat blijkt al tientallen jaren. Als een aantal studenten in 2005 een gordijn ophangt in de stilteruimte op de campus, zodat de jongens en meiden gescheiden van elkaar kunnen bidden, besluit de HvA om het lokaal te sluiten. ‘Dit past niet bij het neutrale karakter van onze instelling’, legt het College van Bestuur van de HvA destijds uit.
Jaren later, in 2011, wordt studenten opnieuw met opgehangen briefjes duidelijk gemaakt dat het ‘niet de bedoeling is’ om een lokaal als gebedsruimte te gebruiken. De HvA besluit de ruimte opnieuw te sluiten. Een woordvoerder zegt er in 2012 het volgende over tegen AT5: ‘De studenten kunnen beter hard gaan studeren.’
Moet de overheid niet bepalen wat de juiste keus is? Nee, het staat hogescholen en universiteiten vrij hun eigen keuze op dit gebied te maken – wat er maar bij hun ‘identiteit’ past.
De overheid gaat niet voor ze bepalen dat er een stilte- of gebedsruimte op de campus moet zijn. Dat liet minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur & Wetenschap) weten naar aanleiding van de petitie van de Landelijke Studentenvakbond, in 2023.
Inmiddels zijn rustruimtes vrijwel overal te vinden in het hoger onderwijs. Je mag er ook bidden, maar een gebedsruimte willen de meeste hogescholen het liever niet noemen. Zit er dan nog steeds ongemak? En waarom ligt het dan eigenlijk zo gevoelig?
Welzijn en diversiteit
Het kan wél, een officiële gebedsruimte. Dat bewijst NHL/Stenden, een in 2017 gefuseerde hogeschool uit Leeuwarden. Jan-Jaap Stegeman, die bij NHL/Stenden werkt als studentenpastor (een soort geestelijk verzorger van studenten), vertelt ons hoe zijn hogeschool ermee omgaat.
‘Op het terrein van NHL/Stenden vind je de Eendracht’, vertelt Stegeman aan de telefoon. De Eendracht is een kleine molen die ruimte biedt aan maar liefst vier gebedsruimtes. ‘In de romp van de molen is er een ruimte voor de christelijke studenten, ernaast een boeddhistisch-hindoeïstische ruimte en dan nog twee ruimtes voor de islamitische studenten. En boven zit ik, in mijn kantoor.’
De islamitische studenten maken het meest gebruik van de Eendracht, vertelt Stegeman, en kunnen in gescheiden ruimtes van elkaar bidden. ‘Wij kunnen daar als westerse mensen van alles van vinden, maar dat is hoe het in de islam gedaan wordt’, zegt Stegeman nuchter. Op de vloeren van de ruimtes wijst een pijl naar Mekka; ook is er een wasruimte, zodat de studenten aan de hygiënische standaarden van hun religie kunnen voldoen.
Fundamentele kwestie
Waarom kan het daar wel, zo openlijk? Een kwestie van kiezen, volgens Stegeman. In 2017, bij de fusie van de hogescholen, lag er een identiteitsvraagstuk op het bordje van het College van Bestuur. Stenden had Christelijke wortels, NHL was een openbare instelling.
‘Hogescholen houden hun beleid te grijs, en komen daardoor in de knoop met hun doelstellingen’
‘De voorzitter van het College heeft er toen voor gepleit om de molen op het terrein om te bouwen tot een centrum voor levensbeschouwing, vanuit de overtuiging dat we daar iets mee moesten.’ Stegeman is er nog altijd blij mee, omdat hij denkt dat het de studenten goed doet.
‘Kijk, het gaat de laatste jaren veel over studentenwelzijn. Maar je religieuze identiteit is daar toch een wezenlijk onderdeel van? Hogescholen zoals de HvA houden hun beleid te grijs en komen daardoor in de knoop met hun doelstellingen’, vertelt hij.
‘Ze schrijven in hun inclusiebeleid op dat iedere student welkom is. Voor diversiteit is inderdaad alle ruimte, maar als het om religieuze diversiteit gaat, is daar plots geen sprake meer van. Dat vind ik heel inconsequent.’
Botsende waarden
Hoeveel ruimte ze op de Friese hogeschool ook aan religie geven, gebedsruimtes in het hoger onderwijs blijven schaars. Niet alleen omdat niet iedere hogeschool een molen op het campusterrein heeft; vooral ook omdat de ‘neutrale’ of ‘openbare’ identiteit van instellingen vaak nog heilig blijkt.
De meeste instellingen gaan de associatie met religie liever uit de weg. Ze hebben het over rust-, stilte- of contemplatieruimtes, zelfs al wordt de ruimte voornamelijk gebruikt om te bidden. Als in 2018 op de Hogeschool Rotterdam – ook een hogeschool met een grote islamitische studentenpopulatie – blijkt dat er een scheidingswand is geplaatst, gaat ook daar de informele stilteruimte dicht.
De Universiteit Twente dan. Daar werd de afgelopen twintig jaar net als in Leeuwarden ook een officiële gebedsruimte gefaciliteerd, naast een aparte stilteruimte. Toch is begin 2024 besloten om de gebedsruimte op te heffen.
‘De vraag is ook of een gebedsruimte wel past bij ons neutrale karakter als instelling’
‘Het vraagstuk leefde ook hier’, legt woordvoerder Laurens van der Velde uit. ‘In de praktijk werd onze gebedsruimte vrijwel volledig door islamitische studenten gebruikt. Dat ging prima, al bleef de vraag wel: past dit bij ons ‘neutrale’ karakter? Onze gebedsruimte bood ruimte aan elke vorm van bezinning, maar het gebruik ervan was niet bepaald divers.’
In Twente is nu tot een soort ‘exclusief inclusieve’ ruimte besloten, legt Van der Velde uit. ‘Een ruimte dus voor alle activiteiten, of het nu gaat om meditatie, bezinning of religie. Het moet gezegd: het besluit was ook praktisch van aard. We zijn een kleine universiteit, een andere afdeling moest uitbreiden en we hebben nou eenmaal niet eindeloos veel ruimte.’
Rapport met adviezen
Hoe zit het nu op de HvA? Afgelopen jaar ging een petitie rond voor meer rustruimtes, die 2.500 keer zou zijn ondertekend. Het College van Bestuur liet de afdeling Studentenzaken daarop het gesprek over ‘inclusief ruimtegebruik’ openen, waarbij studenten ook hun mening konden geven in een aantal gesprekken op de campus.
Het voorstel dat er nu ligt is om te werken aan ‘interreligieuze/spirituele bezinningsruimten, waarin iedere vorm van religie of spiritualiteit welkom is en diens aanwezigheid gebalanceerd is in de ruimte.’ Dat lijkt een stap, al blijft het balanceren. Het is nog niet duidelijk wanneer de ruimtes er precies komen. En of het op de HvA ooit van gebedsruimtes zoals die op NHL/Stenden komt? Die kans lijkt helemaal klein.
NHL/Stenden gaat in het noorden van het land intussen op dezelfde voet door. Nee, een hogeschool moet geen kerk zijn, vindt Stegeman. Het gaat er niet om religie onder studenten te stimuleren. ‘We leven in een seculier land, dat is waar. Maar het verbaast mij geregeld hoe groot de rol van religie nog is in het leven van studenten. Je kunt dat wegstoppen als hogeschool, maar je mag er ook een plekje aan geven.’
Dit artikel verscheen ook in ons nieuwe papieren magazine, dat HvanA tijdens de introweek lanceerde. Heb jij het nog niet gelezen? Je vindt het magazine hier en op alle campussen van de HvA.
