‘Onderkoning van Amsterdam’: wie was Florentinus Marinus Wibaut?
Stadsarchief Amsterdam
Dagelijks lopen honderden studenten door het Wibauthuis, aan de straat die naar dezelfde Amsterdamse wethouder is vernoemd. Een profiel van een linkse denker, die in de vorige eeuw zorgde voor goede, betaalbare huisvesting in de hoofdstad. ‘Wie bouwt? Wibaut!’
‘Het staat er. Knap als ze het afbreken.’ Het is een van de gevleugelde uitspraken van Florentinus Marinus Wibaut (1859 – 1936), de man die er begin twintigste eeuw voor heeft gezorgd dat Amsterdamse ‘krotten’ onbewoonbaar werden verklaard en nieuwbouwwijken van de grond kwamen.
De straat én een van de gebouwen van de Amstelcampus zijn naar hem vernoemd. Maar wie was deze zakenman, politicus en wethouder van Amsterdam? Uit interviews met oud-Amsterdammers in een aflevering van Andere Tijden uit 2009, blijkt dat de in armoede opgroeiende Amsterdamse inwoners Wibaut nog altijd dankbaar zijn.
Florentinus (bijnaam ‘Floor’, waar ook het cultuurcentrum in het HvA-Wibauthuis naar is vernoemd) Wibaut was van oorsprong geen Amsterdammer. Hij werd geboren in Vlissingen en na het lager onderwijs ging hij op zijn twaalfde in Zuid-Limburg naar de kostschool. Toen zijn broer overleed, besloot hij priester te worden. Toch hadden zijn ouders liever dat hij zijn hersenen gebruikte om te studeren aan de openbare handelsschool in Amsterdam.
Zodoende zette hij zijn eerste stappen in onze hoofdstad. Hij verloor op zijn zestiende het katholieke geloof en verdiepte zich meer in het werk van schrijver Multatuli, die hem inspireerde ‘tot zelfstandig denken en een eigen richting in het leven’, zoals hij in zijn memoires schreef. Na zijn studie keerde Wibaut terug naar Zeeland, waar hij directeur werd van een houthandel. Wibaut werd een echte zakenman.
Wordend huwelijk
Geïnspireerd door het werk van Multatuli, dacht hij vooruitstrevend na over de rol van vrouwen. In 1885 trouwde hij met politicus en feminist Mathilde Berdenis van Berlekom, met wie hij het boek ‘Wordend huwelijk’ schreef. Dat deed toen veel stof opwaaien, want hierin pleitte het echtpaar voor meer vrijheid voor getrouwde vrouwen – ook op seksueel vlak - en het hebben van een derde huwelijkspartner.
Maar dat is niet waar de latere wethouder beroemd mee werd. Wibaut was vooral graag bezig met sociaal-economische vraagstukken. Hij werd daar later ontzettend bekend mee. Eerst was hij actief bij het in Londen opgerichte Fabian Society, een vereniging van socialistische intellectuelen. Zelf schreef hij over politieke en economische kwesties, onder meer voor het Sociaal Weekblad en De Kroniek.
Gaandeweg werd dat socialistische gedachtegoed voor hem steeds belangrijker. In 1897 trad Wibaut toe tot de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), de PvdA van toen. In 1904 verhuisde hij met zijn gezin naar Amsterdam, waar hij aan de Weesperzijde ging wonen. Van 1907 tot 1931 was hij in de hoofdstad gemeenteraadslid en ondertussen lid van de Provinciale Staten Noord-Holland en de Eerste Kamer.
Ellende
Het was hier dat Wibaut zich ging bekommeren om de woningbouw. In die tijd was huisvesting en het welzijn van mensen een groot probleem in Amsterdam. Er was veel armoede. Grote gezinnen leefden in gammele huizen en kelderwoningen. Wibaut was lid van de gemeentelijke gezondheidscommissie en schrok van de ellende tijdens huisbezoeken.
Hij vond dat de gemeente actie moest ondernemen om het welzijn van de bevolking te verbeteren. Hij voerde woord bij daad en pakte als wethouder de volkshuisvesting aan. ‘Wie bouwt? Wibaut!’ werd de bekende SDAP-slogan. Hij werd zo invloedrijk in de Amsterdamse gemeentepolitiek, dat het hem de bijnamen ‘De Machtige’ en ‘De Onderkoning van Amsterdam’ opleverden. Wibaut stond symbool voor sociale woningbouw en huursubsidie om het Amsterdamse volk te redden van de armoedige woonsituatie. Met het ‘2000 woningenplan’ mocht de huur van woningen niet meer dan een rijksdaalder (iets meer dan een euro) in de week kosten.
Kijk maar eens rond in Amsterdam, naar alle gebouwen en wijken die je er tegenkomt. Het Schip in Westerpark, de P.L. Takstraat in de Pijp, het grote Plan Zuid met Berlage als architect, ‘Plan West’ (De Baarsjes) met de Hoofdweg: deze bouwprojecten zijn allemaal door Wibaut van de grond gekomen. Amsterdam werd tijdens zijn bewind een moderne stad, met architectuur in de stijl van de Amsterdamse School.
Op 29 april 1936 overleed Floor Wibaut in Amsterdam. Ruim dertig jaar later, in 1967, werd het standbeeld van Wibaut onthuld dat je nu nog altijd op de naar hem vernoemde straat ziet staan. Kunstenaar Han Wezelaar ontwierp dit beeld. Het beeld, dat voor het oude Wibauthuis stond, werd nog tijdens krakersrellen in de jaren tachtig van de sokkel gerukt omdat zij Wibaut ‘te rechts’ vonden. Later werd het weer teruggeplaatst.
Nu staat het deftige figuur van Wibaut sinds 2018 voor altijd op ‘zijn’ straat, in de hoofdstad die volop blijft doorbouwen aan nieuwe wijken en buurten. Zelfs aan het gebouw dat naar hem is vernoemd wordt momenteel gesleuteld, want de gevels hangen los. Het Wibauthuis staat voor langere tijd in de steigers. Wat zou hij daar zelf van hebben gevonden?
Bronnen:
Biografieportaal; Biografisch Woordenboek van het Socialisme en Arbeidersbeweging in Nederland; Historiek online geschiedenismagazine; Parool: Wibaut krijgt bronzen beeld op eigen straat (2018); Trouw: Wethouder Floor Wibaut wilde het volk verheffen (2009); Andere Tijden; Stadsarchief Amsterdam
