‘Waarmaakverslagen, ambitietafels en ander tenenkrommend taalgebruik’
Christa Romp | Jacob Eikelboom
Jacob Eikelboom, al ruim zestien jaar docent op de HvA, schrijft elke twee weken een column voor HvanA over het verwarrende leven op en rond de hogeschool. Afgelopen week las hij een vacature van de hogeschool waar zijn nekharen van overeind gingen staan.
Ik heb twee favoriete columnisten, Japke D. Bouma (NRC) en Ton den Boon (Trouw). Beiden bekijken ze de wereld vanuit taal. Bouma doet dat als een taalsocioloog. Zij beschrijft alles wat eigenaardig, tenenkrommend of betekenisloos is. Meestal taal gebezigd door managers, goeroes en hun onderdanen. Zo vraagt ze zich af wat je eigenlijk doet als je in je kracht staat of doorpakt of een grid owner bent.
Den Boon analyseert het taalgebruik rondom grote onderwerpen als klimaat en wereldconflicten, maar ook het taalgebruik in Heel Holland Bakt wordt onder de loep genomen. Dat doet hij vooral taalkundig. Zo analyseert hij het gebruik van voorvoegsels als kneiter (kneiterhard) en super (superfijn) en onderzoekt hij of buitenlands en internationaal synoniemen zijn.
Het leuke aan beide schrijvers is dat ze beschouwend te werk gaan. Ze nemen taal waar, ze beschrijven wat ze horen of lezen en lichten dat uit. Vervolgens is het aan de lezer daar een mening over te vormen. Of niet. En het gaat om de tekst, niet om de tekstschrijver.
Soms kom ik een HvA-tekst tegen die erom vraagt gebruikt te worden als lesmateriaal
Sinds ik hun stukken lees, probeer ik dat ook te doen, de wereld om mij heen te benaderen vanuit taal. Vooral als ik mij verbaas over iets wat ik hoor of lees. De talige benadering werkt als een handige handrem op mijn emoties. Voor ik in lachen of huilen uitbarst, analyseer ik eerst wat ik lees. En ik lees veel waar ik mij over op dreig te winden.
In plaats van zinloos filmpjes te kijken op socials, lees ik al lummelend veel alledaagse dingen die niet per se voor mij bestemd zijn. Teksten van makelaars op Funda (unieke buitenkans, ongekend bijzonder, gewilde toplocatie en nog meer van dat soort pleonasmen, het liefst in hoofdletters), rouwadvertenties in dagbladen (Opa Bur leeft voortaan onder de grond, stond bovenaan het rouwbericht van de kleinkinderen van programmamaker Burny Bos) en vacatureteksten (Gezocht, een taalnazi, was de openingszin van een zoektocht naar een taaldocent).
Ik verzamel die eigenaardigheden in taal voor mijn lessen in helder formuleren, schrijven wat je wil zeggen. Ik leg studenten teksten voor, vraag ze wat ze denken wat er staat of wat iets betekent. Een tekst die voor verwarring zorgt is een slechte tekst, ook al is die soms hilarisch.
Soms kom ik een HvA-tekst tegen die erom vraagt gebruikt te worden als lesmateriaal. Laatst had ik er weer één die het wel erg bont maakte. Het was een vacature voor ambitiecoördinator. Een greep uit de wervingstekst:
Samen met de ambitietafel Diversiteit & Inclusie (...) geef je gevraagd en ongevraagd advies en stel je de waarmaakverslagen op. Je signaleert knelpunten in de HvA-organisatie bij het realiseren van de ambities en doet verbetervoorstellen aan de ambitietafelen (...). Je geeft functioneel leiding aan de (nog te werven) community manager.
Ik moest het even laten bezinken voor ik de methode Bouma-Den Boon losliet op de tekst.
Ik ben dol op taalvernieuwing, behalve als de tekst er onbegrijpelijk van wordt
Er staan drie woorden in de tekst die niet officieel bestaan: ambitiecoördinator, waarmaakverslagen en ambitietafelen. Dat laatste woord klinkt als een spelfout, want het meervoud van tafel is tafels. Tafelen bestaat alleen als werkwoord en hier is het een zelfstandig naamwoord. De nieuwe medewerker overlegt met een tafel en doet voorstellen aan de ambitietafelen. De andere twee woorden zijn nieuwe samenstellingen en daar is niets mis mee. Nieuwe woorden verschijnen dagelijks op het toneel, meestal om in een behoefte te voorzien. Een ambitiecoördinator coördineert een ambitie. Die zorgt ervoor dat iedereen die zich bezighoudt met de ambitie doet wat die moet doen.
Best helder eigenlijk, als je er even over nadenkt. De verwarring zit hem in de toevoeging dat de ambitiecoördinator leiding geeft aan een community manager. Wat als eerste opvalt, is dat voor deze functie geen nieuw Nederlands woord is bedacht. Wat deze functie inhoudt, wordt niet duidelijk uit de tekst, dus hoe je de functie-eis gaat waarmaken, functioneel leidinggeven aan iemand die er nog niet is, is de vraag. En blijkbaar bestaat er ook niet-functioneel leidinggeven.
Dan nog het woord waarmaakverslagen. In woordenlijst.org popt er niets op en zelfs google geeft nul meldingen. Ik denk dat dit woord voor het eerst in de geschiedenis is gebruikt in een formele tekst. Best bijzonder.
Ik ben dol op taalvernieuwing, spelen met taal en vindingrijkheid. Alleen is een vacaturetekst daar een vreemde plek voor. Door al die nieuwe woorden die ruimte geven voor eigen invulling en verbeelding is de tekst onbegrijpelijk en daarmee erg exclusief. Een enkeling die dit jargon kent, kan zinnig reageren op deze vacature.
Zo heb ik tientallen voorbeelden van HvA-teksten die bol staan van vage begrippen, betekenisloze modewoorden en vaktermen waar slechts een enkeling iets mee kan. Misschien ga je denken dat het normale teksten zijn als je de hele dag omringd wordt door dergelijk taalgebruik. Of is het domweg een minachting van de lezer?
Hoe dan wel? Houd bij het formuleren van een tekst die de wijde wereld ingaat de meelezende ogen van Bouma en van Den Boon in gedachten. En ze zijn niet eens streng, zeker geen taalnazi’s die de auteur ten val willen brengen. Ze willen enkel dat de lezer snapt wat je precies bedoelt. En ja, het laatste woord ligt altijd bij de lezer, zo werkt taal.
