De beste dichter van Afghanistan werkt in de koffiehoek op de HvA
Irene Schoenmacker
Ehsan werkt bij de catering als locatiemanager en is een bekend gezicht op Leeuwenburg. Maar wat de meeste HvA’ers niet weten, is dat hij dit jaar tot beste dichter van Afghanistan is uitgeroepen, en dat zijn gedichtenbundel tot de beste bundel van 2022 is bekroond.
Ehsan Nyazie (41) woonde zijn leven lang in Kabul, de hoofdstad van Afghanistan. Hij studeerde er Literatuurwetenschappen, tot de Taliban en de daaropvolgende oorlog roet in het eten gooiden. Afstuderen lukte niet door de vlucht naar Nederland, maar de liefde voor literatuur en poëzie nam hij mee. Het leidde tot een eigen bundel en onlangs de bekroning tot beste Afghaanse dichter van dit jaar.
Het duurde even voordat hij na zijn vlucht naar Nederland ook daadwerkelijk weer ging lezen. ‘Ik was hier nieuw en moest de taal leren en een baan vinden’, zegt Ehsan. ‘Dat was mijn prioriteit.’ Sinds 2012 werkt Ehsan voor de HvA, momenteel als locatiemanager bij de catering. Daar is hij een bekend gezicht, met name in de koffiehoek op de eerste verdieping van Leeuwenburg. Passerende mensen steken steeds opnieuw groetend hun hand op.
Poëzie als tequila
‘Na het vinden van werk begon ik weer langzaamaan poëzie te lezen’, zegt Ehsan. ‘Eerst vijf of tien minuutjes, maar daarna weer uren achtereen in de avonden, zoals ik dat ook in Kabul deed.’ Hij lacht. ‘Als ik poëzie lees voelt het alsof ik twee shotjes tequila heb genomen, zoveel energie krijg ik ervan.’
Hij had een aanloopje nodig, maar uiteindelijk stapte Ehsan over zijn schroom heen en begon hij zijn zelfgeschreven gedichten op Facebook te plaatsen. In het Farsi, waar je van rechts naar links leest. De publicaties op sociale media leverden, geheel onverwachts, allerlei reacties op van bekende Afghaanse dichters. Met als hoogtepunt een privémail van een dichter die Ehsan zeer bewonderde. ‘Ze schreef dat ze mijn gedicht heel mooi vond en gaf me tips om het qua techniek beter te doen. Ik was zo blij maar ook overdonderd, dat zíj, mijn idool, mij schreef. Het is alsof je zingt en André Hazes je vervolgens mailt dat je mooi hebt gezongen. Hoe geweldig voel je je dan?!’
Beste dichter van Afghanistan
Er volgde een bundel: Graf zonder thuisland, uitgegeven in Afghanistan. En tot Ehsans stomme verbazing, kreeg hij vorige maand te horen dat deze gedichtenbundel, zijn allereerste, is uitgeroepen tot de beste bundel van 2022 van Afghanistan. Of nou ja, eigenlijk van 1401, volgens de Afghaanse jaartelling. Ehsan is met de prijs ook gekroond tot beste dichter van Afghanistan. ‘Het was een grote, grote verrassing’, zegt hij glunderend.
Poëzie is heel belangrijk in de Afghaanse samenleving, zegt Ehsan. ‘Ik merk het aan de studenten hier die ik spreek dat gedichten en literatuur niet zo’n grote rol spelen in de Nederlandse maatschappij als in Afghanistan. Als je daar met iemand praat en je wilt je gevoel goed overbrengen bij de andere persoon, dan is het heel normaal om een gedeelte van een gedicht te citeren om je punt te verduidelijken.’
Macht van de Taliban
In de Afghaanse huizen vond je volgens Ehsan altijd drie boeken: de koran, een bundel van de dichter Rumi (stierf in 1273) en een bundel van dichter Hafez (stierf in 1390). Tot de oorlog in Afghanistan uitbrak, veel mensen moesten vluchten en meisjes niet naar school konden. ‘Toen raakte de poëzie even verdwaald, omdat de Taliban geen voorstander is van literatuur. Maar de wortel van poëzie is lang en kan niet zomaar worden uitgeroeid. Elk jaar vierden we in Afghanistan de langste nacht, die we Yalda noemen, met fruit als watermeloen en granaatappels. Om die lange nacht door te komen lezen Afghanen met elkaar thuis poëzie. Wij geloven dat poëzie staat voor licht en tijdens Yalda overwint het licht het donker. De dagen lengen zich, vanaf dan weer en de nachten worden korter.’
چون شيشه دل صبور را مي شكند
بيتِ غزلِ سرور را مي شكند
بر دبدبه هاي پوچ بازي نخوري
غربت كمرِ غرور را مي شكند
Eenzaamheid
Mijn broer,
blijf waar je bent!
Zoek een veilig weiland en
zet een tent op
Ruik de geur van zachte briesjes die uit je eigen dorp vandaan komt
Daar kennen ze je, daar heb je een naam!
Hier heb ik een kasteel
Toch heb ik geen naam…
mijn identiteit is hier een BSN nummer.
Daar kan je op staan…
Aub blijf daar
want je weet niet!
Asielzoeker zijn breekt alle ruggenwervels van je trots
Dit gedicht komt uit de bundel van Ehsan. Het is geen letterlijke vertaling, omdat in het Farsi het ritme van het gedicht erg belangrijk is, voor onder meer de interpretatie. De vertaling die Ehsan heeft gemaakt is daarom meer ‘omschrijvend’, zodat het gedicht beter kan worden begrepen.
De liefde voor taal kreeg hij met de paplepel ingegoten. ‘Mijn moeder was niet hoogopgeleid. Mijn vader wel maar die las voornamelijk in de koran. Maar ik ging in de avonden naar mijn tantes, waar voordrachten werden gehouden. Vooral de man van één van mijn tantes kon dat prachtig, en hij pauzeerde tussen het voorlezen door om ook te vertalen waar het gedicht over ging. Zo begrijp je als luisteraar meer, proef je meer de smaak van het gedicht en kun je er nog meer van genieten. Ik vind het jammer dat het in Nederland niet zo leeft. Poëzie geeft iets moois mee aan de mensen, een boodschap.’
Steeds meer een vreemdeling
Waar schrijft hij zoal over? ‘Van alles’, zegt Ehsan. ‘Ik bedenk niet van tevoren een onderwerp, het moet komen. Ik heb overal in huis pen en papier liggen. Soms zit ik op de wc of sta ik onder de douche en krabbel ik snel even wat neer.’ Terugkerende thema’s zijn de maatschappij, het leven en – natuurlijk – de liefde. Maar Ehsan schrijft ook veel over vluchtelingen en asielzoekers. ‘Ik ben al twintig jaar weg uit Afghanistan. Maar het gevoel van vluchteling zijn, wordt eerder meer dan minder. Hoe meer je een maatschappij leert kennen en haar codes, hoe duidelijker de verschillen worden tussen Afghanistan en Nederland, tussen mij en Nederlanders. Dat gevoel van een vreemdeling zijn en er niet bijhoren, blijft heel aanwezig en wordt door de jaren heen steeds sterker.’
Ehsan organiseert in Amsterdam-Noord avonden met Afghaanse poëzie, waar Afghaanse dichters uit België, Frankrijk en Duitsland op af komen. In Afghanistan zelf is de Taliban weer aan de macht, net als in de tijd dat Ehsan zelf vluchtte. Opnieuw worden vrijheden meer en meer ingeperkt. Maar het is wel anders dan de vorige keer, zegt Ehsan. ‘De dichters die nu nog in Afghanistan zijn doen hun best de traditie levend te houden. Het is niet zoals de vorige keer, toen er geen internet was: nu kunnen ze via sociale media hun werk posten, om zo de wortel van de poëzie sterk te houden.’
