Hoe een sieraad uit de Tweede Wereldoorlog op de HvA terechtkwam
Still uit een video van het Joods Cultureel Kwartier
Docenten Forensisch Onderzoek Dieter Pater en Jeanine Joling kregen afgelopen zomer een opmerkelijk verzoek. Ze werden gevraagd een sieraad uit een massagraf in Oekraïne te onderzoeken op bloedsporen.
Wat hebben jullie onderzocht?
Dieter: ‘Het Nationaal Holocaust Museum vroeg ons om een broche te onderzoeken. Deze komt uit een massagraf in Galicië, een voormalige grensstreek tussen Polen en Oekraïne. In dit massagraf werden joden begraven, die het zelf groeven voordat ze werden doodgeschoten. Er zat een rode vlek op de broche, maar het was niet duidelijk of dit bloed was. Dat moesten wij uitzoeken, want stukken met bloedsporen wilde het museum niet tentoonstellen.’
Jeanine: ‘In eerste instantie hadden we niet door hoe bijzonder dit onderzoek eigenlijk was. Ik zei meteen: ik fiets wel even langs, dan haal ik de broche op. Maar dat kon natuurlijk niet. Het werd heel officieel langsgebracht bij de Leeuwenburg.’
‘Dit is zo veel heftiger dan het onderzoek naar sporen van een plaats delict’
Hoe hebben jullie de broche onderzocht?
Jeanine: ‘Eerst heb ik verschillende testen gedaan om te kijken of de vlek bloed was, en zo ja of dit menselijk bloed was. Die test is heel gevoelig: bij bloed van twee weken oud is de uitslag duidelijk te zien, maar bij ouder bloed is dat lastiger. Ik heb de test daarom de hele nacht laten staan, maar deze bleek negatief. Als deze testen postitief waren uitgevallen, dan wisten we zeker dat het om menselijk bloed ging.’
Dieter: ‘Daarna heb ik de broche bekeken onder de elektronenmicroscoop, om uit te zoeken wat de vlek dan wél was. Het materiaal bestaat uit ijzer en zuurstof, dus waarschijnlijk is het een roestplek. Uiteindelijk was het onderzoek geen grote klus, we waren er een halve dag mee bezig.’
Jeanine: ‘De uitslag van het microscooponderzoek was zo duidelijk. Het was bijna als uit een boekje, een schoolvoorbeeld van hoe een onderzoek moet gaan.’
Hadden jullie door waar jullie onderzoeksobject vandaan kwam?
Jeanine: ‘Eigenlijk kwam dat besef achteraf pas, daarvoor was ik alleen maar bezig met het onderzoek. We werden uitgenodigd voor de tentoonstelling, en daar lazen we het verhaal over die streek. Hele dorpen zijn uitgemoord. Daarna moesten we even gaan zitten, want dat was zo heftig.’
Dieter: ‘Dit is zo veel heftiger dan het onderzoek naar sporen van een plaats delict. De Tweede Wereldoorlog is iets van een compleet andere schaal.’
(De tekst loopt door onder de video.)
Krijgen jullie vaker dit soort verzoeken?
Jeanine: ‘Dit was de eerste keer dat een museum ons benaderde, maar hopelijk weten ze ons in de toekomst te vinden. Het was zo bijzonder om met dit object te werken.’
Dieter: ‘We werken wel vaker samen met de politie, omdat zij soms niet het materiaal of de mensen hebben om snel onderzoek te doen. Specifieke zaken kunnen we niet noemen, maar studenten leren bijvoorbeeld hoe ze sporen zichtbaar kunnen maken. Dat kan helpen bij politieonderzoek.’
