Het échte verhaal achter de vrouwelijke Holleeder van de negentiende eeuw
Publiek Domein/Roelof Raar | Een illustratie van Goeie Mie tijdens haar laatste vergiftigingspoging
Stefan Glasbergen is naast docent sinds kort ook schrijver. Hij dook de archieven in en herschreef het verhaal over ‘Goeie Mie’, de vrouwelijke Willem Holleeder van de negentiende eeuw. ‘De geschiedenis gaat altijd over mannen.’
Goeie wie? Ja, Goeie Mie. Een straatarme vrouw die in nog geen tien jaar tijd vijfenzestig mensen vergiftigde. Decor: de Leidse arbeidersbuurten tijdens de industriële revolutie.
Stefan Glasbergen (Lerarenopleiding Geschiedenis), zelf geboren en getogen in Leiden, zag het verhaal van Goeie Mie voor het eerst toen hij als kind een boek bij zijn ouders opensloeg. Daarin stond in stripvorm de rechtszaak over ‘De Leidse Gifmengster’ afgebeeld. Hij was geïntrigeerd.
Kindersterfte
Het waargebeurde verhaal in het kort: Mie, ofwel Maria Catharina Swanenburg, wordt in 1839 geboren in het negentiende-eeuwse Leiden, waar de industriële revolutie net begint. Haar leven wordt getekend door rampspoed en uitzichtloze armoede. Haar man Johannes werkt zo’n zeventig uur per week in een textielfabriek, en zes van haar negen kinderen overlijden nog voor hun vijfde levensjaar.
Mie vindt een manier om een extra centje te verdienen. Ze verzekert in het geheim familieleden en buurtgenoten, vergiftigt ze, om vervolgens de gelden voor de begrafenis op te strijken. In totaal sterven in zes jaar ongeveer vijfentwintig Leidenaren aan een arsenicumvergiftiging, waaronder ook kinderen. Mie wordt in 1885 veroordeeld tot levenslang voor haar daden.
‘Goeie Mie is wereldberoemd in Leiden’, vertelt Stefan. ‘Maar het verhaal hangt aan elkaar van sensatie. Ze is neergezet als iemand die mannen verleidt en vervolgens in de ellende stort met arsenicum. Dat losbandige seksuele leven blijkt nergens uit, heb ik ontdekt. Maar de samenleving vond het prachtig. Zelfs de ambassadeur van de Verenigde Staten was destijds bij de rechtszaak aanwezig. Puur voor de sensatie.’
Mannen
Stefan is vastbesloten het verhaal terug te brengen naar de feiten. ‘De geschiedenis gaat zo vaak over mannen, en als het over een vrouw gaat wordt ze gereduceerd tot berekenende verleidster.’
Zijn vrije avonden en weekenden slijt Stefan in het archief in Leiden. ‘Ik vind het heerlijk om naast mijn onderwijswerk een beetje te nerden.’ Uit zijn speurwerk blijkt iets belangrijks: dat Goeie Mie maar bij zo’n vijftien moorden een financieel motief had.
Stefan: ‘De eerste moorden leveren Mie verzekeringsgeld of delen van erfenissen op. Maar op een gegeven moment zie je dat ze in het wilde weg begint te moorden. Dat gebeurt vooral nadat het ene na het andere kind van haarzelf sterft. Dan knapt er iets in haar hoofd.’
Maar hoe krijgt een vrouw de kans zo veel mensen op dezelfde manier te vermoorden? Het antwoord ligt in de organen van opgegraven lichamen, die door twee Leidse professoren zijn onderzocht. De aantekeningen zijn bewaard gebleven. ‘Artsen weigerden naar de armere buurten te gaan om daar zorg te verlenen. Als ze eerder een ziek slachtoffer hadden gezien, was vergiftiging snel ontdekt. Daarnaast was het kinderlijk eenvoudig om arsenicum bij een apotheek te kopen.’
Heeft hij sympathie gekregen voor Goeie Mie tijdens zijn zoektocht? Stefan: ‘Ik voel geen sympathie, ze is wel echt een psychopaat. Maar ik heb wel een beetje met haar te doen. Goeie Mie leefde in bittere ellende.’
En die bittere ellende heeft nog generaties doorgewerkt, bleek na publicatie van Stefans boek. ‘Ik werd benaderd door nabestaanden van Goeie Mie, die nog in Leiden wonen. Ze vertelde dat er nooit over Mie gesproken werd in hun families, maar dat hun voorouders op straat werden uitgescholden. Ik was er stil van dat er tot de dag van vandaag levens getekend zijn door haar daden.’
