‘Tegen mijn studenten zeg ik: het is een privilege om anders te zijn’

Docent Jacob Eikelboom schrijft elke twee weken een column over het verwarrende leven op en rond de hogeschool. Deze keer ziet hij een lijst van Amsterdammers voorbijkomen die kunnen dienen als lichtend voorbeeld. ‘Anders-zijn maakt je nog geen slachtoffer.’

Pas later in mijn leven ontdekte ik dat het een privilege is om er niet altijd bij de horen, buiten de boot te vallen, anders te zijn met alle gevolgen van dien. De doorsnee man of vrouw met de ingrediënten voor een succesvol en voorspoedig leven (hoger opgeleid, hetero, wit, autochtoon, stabiele jeugd en andere voorspelbaarheden) denkt geprivilegieerd te zijn, maar uiteindelijk verdwijnen de meesten van hen in de coulissen van de tijd.

Voorspoed zorgt vaak voor voorspelbaarheid. Het zijn juist de buitenstaanders die niet in de voorspelbare lijstjes passen, de dwarsdenkers die tegen de stroom in moeten die de tijd overleven.

Toen ik zelf zestien was, baalde ik enorm dat ik er niet bij hoorde. Ik vond het vreselijk om homo te zijn. Er werd over mij gekletst en geoordeeld, ik voelde mij een buitenstaander. Ik moest mijzelf uitvinden en mijn eigen koers bepalen terwijl mijn klasgenoten de gebaande paden bewandelden. Ik leerde vechten, doorzetten en tegen de wind in fietsen.

Het duurde jaren voor ik ontdekte dat ik daardoor sneller ging en verder kwam dan mijn oud-klasgenoten. Ik kwam op onbekende plekken, ik ontmoette bijzondere mensen en ik ervaarde waar persoonlijke ontwikkeling en kracht je brengen. Pas toen besefte ik wat voor privilege het was om anders te zijn, om je op eigen kracht te ontwikkelen.

De lijst van grootste Amsterdammers is er een van trots en schaamte

Die meerwaarde van het tegendraadse, het anders zijn, denken en doen zag ik ook bevestigd in de lijst met de grootste Amsterdammers uit de geschiedenis. Het Parool viert het 750-jarig bestaan van Amsterdam met de verkiezing van de grootste Amsterdammer aller tijden.

Van de veertien genomineerden zijn er acht die we nu zouden bestempelen als ‘anders’, als een minderheid. Zo hebben Baruch Spinoza, Samuel Sarphati (de uiteindelijke winnaar van de verkiezing), Wilhelmina Drucker, Monne de Miranda, Anne Frank, Henriette Pimentel, Hermina Huiswoud en Nico Engelsman allemaal een achtergrond als migrant. Sommigen als eerste of tweede generatie, van sommigen waren het de voorouders de hun toevlucht zochten in Amsterdam.

Ze zijn joods, vrouw of homoseksueel. Ze streden tegen onrecht en de beperkende invloed van overheden, religie en politiek. Ze streden voor vrijheid en gelijkheid. Ze hebben allemaal te maken gehad met een vorm van tegenwerking, uitsluiting en vervolging, sommigen zelfs tot de dood aan toe. Het is daarmee tegelijk een lijst van trots en schaamte.

De enige twee mannen op de nominatielijst die ogenschijnlijk niet afwijken van de doorsnee massa passen ook niet in de zogenaamde afvinklijstjes: zowel Johan Cruijff als Andre Hazes werden niet geboren met een gouden lepel in de mond en haalden nooit een schooldiploma. Ook zij moesten zichzelf uitvinden en bewijzen.

Ik moedig mijn studenten aan en daag ze uit, pamperen ga ik ze zeker niet

Het is natuurlijk makkelijk praten, om het anders-zijn achteraf een privilege te noemen. Veel Amsterdammers op de lijst hadden misschien liever niet hun nek hoeven uitsteken en op willen gaan in de massa. Toch vind ik een voorrecht passender dan te spreken van slachtofferschap.

Het is meestal de ander (die van de voorspoed en voorspelbaarheid) die vindt dat je je als slachtoffer moet gedragen, als je anders bent en afwijkt van de norm. Zit je in een rolstoel, draag je een hoofddoek, ben je eerstegeneratiestudent of ben je een recente vluchteling, dan zit je in de champions league van het slachtofferschap. Trap er niet in. Mensen behandelen als slachtoffers werkt vaak betuttelend en houdt de ander klein. Het remt de vooruitgang.

Ik zie elke dag klassen vol studenten die niet in een hokje passen, studenten die b zeggen als anderen a zeggen, studenten die tien keer harder moeten werken dan anderen. Ik moedig ze aan en daag ze uit, pamperen ga ik ze zeker niet. En dan vertel ik ze over die andere grote Amsterdammers, die voor altijd herinnerd blijven door die eigenheid en kracht.