Ontlezing is te merken onder studenten: ‘Duizend woorden vaak al te veel’
Michael van der Putten
Bij de Boekenclub op de HvA
Lezen als vrijetijdsbesteding wordt steeds minder populair onder jongeren. Maar is dat per se erg? En zo ja, wat is dan de meerwaarde van lezen uit een boek? HvanA ging langs bij de ‘boekenclub’ van de HvA en sprak met onderzoekers van de hogeschool. ‘Lezen biedt rust in deze vluchtige maatschappij.’
Eens per blok, zo rond een uur of vijf, komt de HvA-boekenclub bij elkaar, onder leiding van Suzanne Okkes, tekst- en taaldocent bij Creative Business. Deze maand staat ‘De Avonden’ van Gerard Reve op het menu, maar niet alle boeken die behandeld worden zijn literaire pillen.
Zo vindt er soms een gedichteneditie plaats, waarin iedereen een zelfgekozen gedicht voordraagt aan de groep. Na een uur vol levendige discussies en inzichten delen over het gelezen boek wordt af en toe nageborreld bij Fest, het stamcafé van veel studenten van de hogeschool.
Waar het een paar jaar terug spannend was of de boekenclub nog zou blijven bestaan wegens weinig aanmeldingen, is daar inmiddels geen sprake meer van.
‘Van vier deelnemers zijn we naar ongeveer twintig mensen gegaan. Door extra vrijgemaakt budget kunnen studenten het desbetreffende boek nu ook houden, dat helpt.’ Wel is het vanavond, bij de eerste editie van 2025, nogal rustig: veel studenten hebben zich afgemeld.
Beeld: Michael van der Putten | Suzanne Okkes
Veertien minuten
Dat het goed gaat met de boekenclub van de hogeschool, lijkt een uitzondering op de regel. In het algemeen lezen jongeren en studenten tegenwoordig namelijk een stuk minder. Waar 65-plussers gemiddeld nog een uur en 22 minuten lezen per dag, ligt die leestijd bij jongeren tussen de dertien en twintig jaar aanzienlijk lager: zij lezen gemiddeld nog maar veertien minuten per dag, meldt Stichting Lezen. Jongeren lezen het minst, en ook steeds minder.
Okkes merkt het zelf ook aan de studenten op haar opleiding. ‘Vroeger had je er ook altijd wel een aantal studenten bij die geen zin hadden om een wat langere tekst te lezen. Maar inmiddels zijn dat er veel meer geworden en is duizend woorden vaak al te veel.’
Lezen is gezond
Catherine van Beuningen, lector taalontwikkeling en meertaligheid en Martijn Koek, hoofddocent talendidactiek, zien hetzelfde: studenten lezen steeds minder papieren teksten voor hun plezier. Koek: ‘Ik denk dat studenten vooral ook anders lezen. Er komt tegenwoordig zoveel tekst naar ze toe, dat ze misschien wel veel lezen, maar ook vluchtiger.’
Lezen is goed voor het ontwikkelen van communicatievaardigheden, empathie en zelfs voor je mentale gezondheid, stellen Van Beuningen en Koek. Daarbij is goed kunnen lezen van waarde om mee te kunnen doen in de samenleving.
Ook studieboeken bevatten steeds minder tekst: ‘Uitgevers passen zich aan het leesgedrag van studenten aan’
‘Als je weinig leest, is de kans dat je laaggeletterd blijft reëel. Om goed te kunnen participeren in deze maatschappij is een goede mate van geletterdheid essentieel’, aldus Koek.
Samenvattingscultuur
Niet alleen neemt de populariteit van vrijetijdslezen in het algemeen af, ook grijpen studenten minder vaak naar hun studieboeken. Noordhoff, een belangrijke studieboekenuitgever, bevestigt het veranderde onderwijslandschap.
‘Studenten willen steeds meer plaats- en tijdonafhankelijk kunnen studeren. Dat heeft impact op de verkoop van studieboeken. We bieden ons materiaal daarom tegenwoordig ook digitaal aan, we zien dat het gebruik van het studiemateriaal via dit platform aanzienlijk hoger ligt.’
Van Beuningen merkt dat uitgevers zich hebben aangepast aan het veranderde leesgedrag van jongeren. ‘Uitgevers passen hun aanbod aan op het leesgedrag van studenten. We zien dat schoolboeken kortere teksten bevatten en meer afbeeldingen, meer visualisaties.’ Volgens haar is dat een negatieve ontwikkeling, omdat het uiteindelijk alleen maar de drempel verhoogt om ook eens een moeilijke of langere tekst te lezen.
Beeld: Michael van der Putten | De boekenclub van de HvA bespreekt De Avonden van Gerard Reve
Korte, compacte teksten sluiten goed aan bij het digitale tijdperk, vol met prikkels en korte concentratiebogen. Maar docent Okkes zou graag zien dat studenten wat meer de waarde van lezen inzien: volgens haar is vertraging precies wat studenten nodig hebben.
‘We worden omringd met vluchtige media en haast, boeken zijn tijdloos en zorgen voor rust. Het werkt meditatief om stil te staan bij wat je gelezen hebt.’
BookTok
Het is natuurlijk niet zo dat jongeren helemaal niet meer lezen. Het leesgedrag is in zekere zin ook een stuk digitaler geworden. Neem bijvoorbeeld #BookTok, een populaire hashtag op TikTok waar jongeren hun favoriete boeken met elkaar delen. Dat heeft zelfs geleid tot een opleving van young adult boeken. Diverse boekwinkels in Amsterdam hebben inmiddels eigen uitstalling waarin de BookTok-trends worden gestimuleerd, wat toont dat ze zich aanpassen aan de digitale belevingswereld van jongeren.
‘Het is ook belangrijk om af en toe een complexe tekst te lezen: je moet jezelf ook uitdagen’
Volgens Okkes maakt het niet uit of jongeren zich wagen aan hoogstaande literatuur of een romantische komedie. ‘Elk soort boek vraagt een mate van diepe concentratie. Lezen biedt perspectief en zorgt voor meer empathie, omdat je je in een ander leert inleven via het hoofdpersonage.’ Koek en Van Beuningen benadrukken echter wel dat het belangrijk is dat jongeren ook af en toe een complexere tekst voor hun kiezen krijgen. ‘Je moet ook worden uitgedaagd.’
Voor behoefte aan vertraging in deze prikkelvolle tijden kan je op de HvA in ieder geval terecht bij de boekenclub. ‘Als samenleving zouden we meer rust mogen inbouwen’, vindt Okkes. ‘Dat is iets wat we kunnen creëren met lezen.’
Geplaatst door
Annemarie Lekkerkerker