‘Mijn klasgenoot had bijna niks in zijn portfolio en die kreeg wél een voldoende!’

Als hbo’er word je steeds vaker gevraagd te werken aan je portfolio: een soort map met allerlei opdrachten waaruit blijkt wat je hebt geleerd. Toch leidt deze manier van studeren soms tot frustratie. Waarom? Associate lector Izaak Dekker geeft in deze opinie zijn visie. ‘Deze discussie speelt al decennia.’

Bij het vak tekenen op de middelbare school hoorde ik voor het eerst wat een portfolio was: een map met al je tekeningen. Toen ik begon met lesgeven leerde ik dat dit principe voor alle opleidingen of vakken gebruikt kan worden. Een portfolio is dan een verzameling met bewijzen die de studenten verzamelen en gebruiken om aan te tonen wat ze hebben geleerd.

Nu de HvA
Op de HvA overwegen veel opleidingen het portfolio in te voeren om zo meer ontwikkelingsgericht te kunnen toetsen. Tegelijkertijd sprak ik vorige week ook opleidingen die het juist net weer afschaffen omdat het in hun context leidde tot frustratie bij studenten en docenten.

Het werken met portfolio’s kan veel opleveren, maar leidt in de praktijk vaak tot frustratie bij studenten en docenten

Bij mij leidde het tot een déja vu. Zo nu en dan laaide er in het team waar ik vroeger lesgaf een discussie op over portfolio’s. Dat was alweer vijftien jaar geleden, maar de discussie woedt nog steeds. Zijn we gedoemd ze in en uit te voeren zoals we strakke en wijde kleding afwisselen in de mode?

Laten we de argumenten uit de literatuur langsgaan voor het invoeren: wat zijn de voordelen? Het portfolio maakt het mogelijk dat studenten meer regie over het leerproces voeren: ze kiezen wat ze als bewijs in het portfolio opnemen om leeruitkomsten aan te tonen. Dat is authentieker en minder schools dan een tentamen of verslag.

Dat kan er bovendien aan bijdragen dat studenten beter reflecteren op hun leerproces. In plaats van simpelweg op te schrijven wat er in het verslag moet staan, moeten ze bedenken hoe ze kunnen aantonen iets te hebben geleerd. En dan kan het portfolio ook nog vakoverstijgend worden gebruikt, zodat je inzichtelijk kunt maken wat de student in verschillende modules op heeft gebouwd over de leerjaren en/of verschillende vakken heen.

Onderzoek geeft aan dat dit kan bijdragen aan een doorlopende ‘feedbackdialoog.’ Oftewel, het leren stopt dan niet bij de toets van een vak, maar wordt door de opleiding heen benut. Allemaal positief, want zo krijgt de docent een completer beeld van de student en de student meer contextuele en gerichte feedback.

Frustratie
Toch vertelde mijn collega Jasper me dat ze bij zijn opleiding weer gaan stoppen met portfolio’s. Hij zei dat het vaak tot frustratie leidde, bij zowel de student als de beoordelaar. ‘Ik bepaal zelf wat erin gaat toch? En nu is het onvoldoende…’ Of: ‘Mijn klasgenoot had bijna niks in zijn portfolio en die kreeg wel een voldoende!’ Ja, studenten moeten regie voeren over hun leerproces. Maar anderzijds moeten ze alsnog wel aan vastgestelde eisen voldoen. Als die eisen aan het portfolio niet helder zijn, dan zal wat voldoende is per beoordelaar verschillen.

Ik denk dat portfolio’s veel op kunnen leveren, maar de randvoorwaarden zijn in het hbo nu vaak niet aanwezig

Studenten willen vaak zo precies mogelijk weten waar hun portfolio aan moet voldoen. Hoe concreter de voorbeelden en gedetailleerder de eisen aan het portfolio, hoe duidelijker. Je bent alleen terug bij af want de voordelen van het portfolio worden hierdoor ondergraven. Het wordt eigenlijk weer een tentamen of verslag – vermomd als portfolio.

Ik denk dat de ervaring van Jasper laat zien dat er voorwaarden zijn voor het slagen van een portfolio: een gemeenschappelijk kwaliteitsbesef bij studenten en docenten en niet teveel beoordelingscriteria. Dat krijg je door goede voorbeelden te delen, uitgebreid tijd voor formatieve feedback in de lessen en afstemming tussen docenten.

Maar komen studenten weinig naar colleges en gaan ze pas laat aan de slag (weinig ruimte voor formatieve feedback), én heb je een groot docententeam (moeilijk afstemmen) en veel leeruitkomsten, dan wordt dit allemaal een stuk moeilijker in praktijk te brengen.

Mode
Ik denk echt dat het portfolio binnen verschillende contexten goed kan werken: bij kleine opleidingen (makkelijker afstemmen met collega’s), met volwassen studenten (deeltijd, masters) of intrinsiek gemotiveerde en autonome studenten (kunsten). Maar de randvoorwaarden die ik schets zijn bij veel hbo voltijd bachelors gewoon (nog) niet aanwezig.

Wil je team portfolio’s invoeren? Sta dan dus eerst stil bij de randvoorwaarden die nodig zijn voordat het zou kunnen gaan werken. Anders blijven we portfolio’s invoeren en afschaffen zoals we de mode volgen: met veel enthousiasme aan het begin, maar zonder blijvend resultaat.

Deze opinie is geschreven door Izaak Dekker, die zich als associate lector Didactiek en Curriculumontwikkeling veel bezighoudt met onderwijsvernieuwing op de HvA.

Zelf een opinie schrijven voor HvanA? Dat kan, bekijk de voorwaarden hier. Alle eerder geschreven opinies op onze site vind je hier.