‘Juffrouw van het bos’: wie was Jakoba Mulder?
Stadsarchief Amsterdam / ANEFO
Jakoba Mulder presenteert uitbreidingsplannen van Amsterdam
Aanvankelijk zou het nieuwste HvA-gebouw het Conradhuis heten, naar ‘spoorwegpionier’ Willem Frederik Conrad. Toch werd dat het Jakoba Mulderhuis: vernoemd naar de eerste vrouwelijke stedenbouwkundige. Wie was zij?
In een opinie pleitte Jacob Eikelboom op internationale vrouwendag in 2019 voor de naamsverandering van het toen nieuwe HvA-gebouw, het Conradhuis. Te veel HvA-gebouwen waren naar mannen vernoemd, zo schreef hij. Twee jaar later werd zijn oproep gehoord en veranderde het Conradhuis naar het Jakoba Mulderhuis.
Inmiddels zijn we vijf jaar verder en lopen dagelijks duizenden HvA’ers door het gebouw aan de Wibautstraat. Tijd om eens een profiel te schetsen: want wie was deze vrouw eigenlijk?
Beeld: Nationaal Archief – fotograaf onbekend/Anefo | Rechts Jakoba Mulder, naast architecten
Jakoba ‘Ko’ Mulder (1900 – 1988) was de eerste vrouwelijke stedenbouwkundige in Nederland. Zonder haar was Amsterdam misschien wel een heel stuk minder groen. Talloze wijken heeft zij in Amsterdam ontworpen.
Mulder ontwierp het Amsterdamse Bos en meer dan zevenhonderd speeltuinen komen van haar hand. Ze was gemeentelijk hoofdarchitect en werkte als directeur Stadsontwikkeling. Ze werkte aan wijken als Slotermeer, Slotervaart, Geuzenveld, Overtoomse Veld, Osdorp, Frankendael, Bijlmermeer en de speelvijvers van het Beatrixpark. Best een grande dame van Amsterdam dus.
Bouwkunde
Mulders roots liggen alleen niet in Amsterdam. Ze groeide op in Nederlands-Indië. In Nederland studeerde Mulder in 1918 Bouwkunde aan de Technische Hogeschool (TH) in Delft, wat voor die tijd ongebruikelijk was als jonge vrouw. Het was toen echt nog een mannenwereld. Toch was Mulder hier al vooruitstrevend: volgens haar was het niet specifiek mannen- of vrouwenwerk. Je moet er vooral geschikt voor zijn en een diepgaande sociale belangstelling hebben.
‘Gewoon deskundig zijn, dan krijg je vanzelf respect’
Later zou ze leiding geven aan zo’n dertig mannen. Voor haar geen probleem: ‘Gewoon deskundig zijn, dan krijg je vanzelf respect’, was haar overtuiging.
Brandweerkazerne
Ko Mulder slaagde in 1926 voor haar opleiding, waarna ze meedeed aan een prijsvraag van de Vereeniging Bouwkunst en Vriendschap in Rotterdam. De jonge afgestudeerde ontwierp hiervoor onder meer een brandweerkazerne, waarmee ze de eerste prijs in de wacht sleepte.
Toch krijgt ze hierna afwijzing na afwijzing als ze wil solliciteren. Uiteindelijk lukt het haar om een baan te krijgen bij een architectenbureau. Later werkt ze op de afdeling Stedenbouwkunde van de gemeente Delft.
Mulder had oog voor detail: van balkonhekjes tot straatverlichting
Ze voelt meer voor grotere stedenbouw dan architectuur. De praktijkwoning van een arts in de Achterhoek is het enige woonhuis dat Mulder ooit heeft ontworpen.
Stadsuitbreiding
Haar stappen in Amsterdam begint Mulder vanaf 1930 te zetten, als ze bij de afdeling Stadsontwikkeling van de Dienst Publieke Werken begint als stedenbouwkundig ingenieur. Hier was Mulder de rechterhand van ontwerper Cornelis van Eesteren. Samen werkten ze aan het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP).
Hij hield zich bezig met de grote lijnen, Ko Mulder had oog voor de details: van balkonhekjes tot de straatverlichting. Na zijn pensioen in 1958 werd Mulder hoofd van de afdeling.
Beeld: Stadsarchief Amsterdam | Kinderen bij de speelvijver in het Amsterdamse Bos
Amsterdamse Bos
In haar loopbaan was Mulders eerste grote klus het ontwerpen van het Amsterdamse Bos, dat tussen 1934 en 1970 tot stand kwam. Als hoofdontwerper kreeg ze hiermee de bijnaam ‘juffrouw van het bos’.
Van het geheel maakte Mulder een ontwerp met een derde bos, een derde open ruimte en een derde water.
Ze had in haar werk oog voor de ‘menselijke maat’, waarbij ze rekening hield met de bewoners. Ook omarmde ze het principe van lucht, licht en open ruimte. Ze hield rekening met de leefbaarheid voor moeders met kinderen. In haar ontwerp van het Amsterdamse bos maakte zij met het ‘Groot Kinderbad’ een veilige, besloten wereld voor kinderen.
Bijlmer
In de jaren zestig raakte Mulder in discussie over de bouwplannen van de Bijlmer. Zij vond dat moeders op hun kinderen moesten kunnen letten, wat in het ontwerp van Siegfried Nassuth met hoge flats onmogelijk was. Mulder had een ander plan, maar het was niet opgewassen tegen de ideeën van wethouder Den Uyl en de projectontwikkelaars.
De hoge gebouwen werden uit de grond gestampt, het verloederde en al snel kwam de sloop om er toch een variatie van hoog en laagbouw neer te zetten. Achteraf gezien had Mulder gelijk.
Later was Ko Mulder nog verantwoordelijk voor de opzet van Buitenveldert en werkte ze aan de naoorlogse wijken in Noord, waaronder de Molenwijk.
Speelplaatsen
In een artikel in de Volkskrant van 12 maart 2024 beschrijft directeur van het Van Eesteren Museum Jorn Konijn hoe Ko Mulder op een ochtend een meisje bij een boom zag spelen, gravend in het zand waar de tegels uit de stoep waren gehaald. Konijn: ‘Ze zag daarin een gebrek, en stelde voor om publieke speelplaatsen te maken.’
Door haar plannen voor speeltuinen kreeg Mulder de bijnaam ‘moeder van de speelplaatsen’.
UvA
In 1965 was het tijd voor pensioen. Wel was Mulder nog aangesloten bij de vereniging voor vrouwelijke academici en bleef ze nog tot haar zeventigste verbonden aan de UvA, waar ze lesgaf en andere jonge vrouwen motiveerde in haar voetsporen te treden.
En, is dat gelukt? Als je nu rondloopt door het gebouw dat naar haar vernoemd is, zie je niet alleen maar mannen rondlopen. Ook vrouwen volgen technische opleidingen, meer dan wat in de tijd van Jakoba Mulder gebruikelijk was.
Over het persoonlijke leven van Ko is weinig bekend. Ze ontwierp tal van speelplekken, zelf had ze geen kinderen. Deze stedenbouwkundige was getrouwd met haar werk.
Bronnen:
Gemeente Amsterdam: Jakoba Mulder, de ‘juffrouw van het Bos’, Jakoba Mulder – de machtigste Amsterdamse vrouw?; Gemeente Amsterdam Stadsarchief; Parool: Monument voor Jakoba Mulder in ‘haar’ Beatrixpark; de Volkskrant: Eerherstel voor architect Jakoba Mulder, die mede bepaalde hoe Amsterdam er nu uitziet;
Geplaatst door
Redacteur bij HvanA. Ik duik graag in nieuws en achtergrondverhalen rondom de Hogeschool van Amsterdam. Heb je een tip of wil je eens in gesprek? Mail naar nina@hvana.nl.