Een vlucht door de tijd: hoe is Amsterdam veranderd?
Stadsarchief Amsterdam / ANEFO
Studentenprotest, 1970
Amsterdam bestaat straks 750 jaar. Maar hoe is de stad in al die tijd eigenlijk veranderd? Én: wat is er hetzelfde gebleven? Lerarenopleider Ad Tervoort en zijn student Sten Pellicaan geven je een lesje geschiedenis. ‘Ik denk dat de woningnood altijd al een ding is geweest’.
Ooit was Amsterdam niet meer dan een klein dorp aan de Dam in de Amstel. Nu schuifelen hordes toeristen door het centrum en wordt er volop gebouwd. We nemen een vlucht door de tijd met twee geschiedeniskenners van de HvA.
Ad Tervoort is lerarenopleider Geschiedenis, geeft les over de Nederlandse historie en schreef mee aan het onlangs verschenen boek Opgelet! 750 jaar onderwijs in Amsterdam. De in Amsterdam geboren Sten Pellicaan (20) zit nu in het derde jaar van de opleiding en heeft een grote passie voor de geschiedenis van de stad.
Beeld: Nina Bakker | Sten Pellicaan
Gouden Eeuw
Bij die geschiedenis denkt Pellicaan als eerste aan de zeventiende eeuw, als Amsterdam wereldwijd een succesvolle handelsstad is. Amsterdam groeit en beroemde schilders zijn in de hoofdstad te vinden.
‘Ons kleine kikkerlandje kent dan grote internationale welvaart. Daar kun je trots op zijn, maar hoe we die rijkdom hebben gekregen, staat nog altijd ter discussie’, zegt Pellicaan.
‘Wat doen we met die geschiedenis? Hoe slecht en controversieel iets in de geschiedenis ook is, voor mij is het belangrijk om het te bewaken zodat erover geleerd wordt. Je kan het verleden niet onder het tapijt schuiven.’
Dam
Hoewel Amsterdam in de zeventiende eeuw helemaal tot bloei komt, begint de geschiedenis al veel eerder. Als klein dorp, op een dam in de Amstel, een nederzetting gebouwd op palen. Als je nu op de Dam staat, zou je in die tijd uitkijken over het water van het IJ. Noord bestond nog niet.
Tervoort: ‘Vanuit Amsterdam kun je door de gunstige ligging vrij snel overal naartoe. Dat speelt een belangrijke rol in de vijftiende eeuw. De handel groeit en ook Amsterdam wordt daardoor groter en hierna gaat dat in sneltreinvaart.’
Immigratie
Met de groei van Amsterdam komen er uit alle hoeken en windstreken ook meer mensen in de stad. ‘Als Amsterdam een klein gehucht is, komen er mensen vanuit het nabije platteland. Maar al in de zestiende eeuw zie je immigranten vanuit Europa, zoals het westen van Duitsland en Portugal, naar Amsterdam komen’, vertelt Tervoort. ‘Iedereen komt hier naartoe om handel te drijven, want hier gebeurde het.’
Na de Tweede Wereldoorlog komen er ook migranten uit voormalig Nederlands-Indië en later uit Suriname. Wanneer de economie verder groeit, is er in de jaren zestig een tekort aan arbeidskrachten. Mensen uit onder meer Turkije en Marokko moeten dat tekort opvullen als gastarbeiders.
Beeld: Nina Bakker | Ad Tervoort
Pellicaan: ‘Amsterdam is altijd een stad geweest waar mensen van over de hele wereld naartoe komen. Dat was toen zo, en nu nog steeds. Amsterdam werd een multiculturele stad.’
Woontekort
De woningnood in de stad? Die is niet alleen maar van de laatste jaren. De groei van inwoners zorgde in eerdere periodes al voor een krappe woningmarkt in Amsterdam. ‘Ik denk dat de woningnood en moeilijke sociale omstandigheden altijd al wel een ding voor Amsterdam zijn geweest’, zegt Tervoort.
‘In de Jordaan zag je dat te veel mensen bij elkaar woonden in tochtige, vochtige kelders’
Hij noemt de verkrotting omstreeks 1850, toen veel Amsterdammers in slechte omstandigheden woonden. ‘Het was ellende in die tijd. Sterker nog: ik denk dat sommige mensen rond 1450 in Amsterdam zelfs nog beter woonden dan in 1850. In de Jordaan zag je dat te veel mensen bij elkaar woonden in tochtige, vochtige kelders.’
Er was in die tijd nauwelijks wetgeving over huisvesting en de stedelijke overheid ging er niet over. Huiseigenaren bepaalden zelf wat ze met de panden deden. Zo was er weinig toezicht op en ontstonden ellendige situaties. ‘Ze lieten zo vijftig mensen wonen in een pand.’
Dat moest anders. Uiteindelijk ontstaan in de negentiende eeuw woningcoöperaties, opgericht door maatschappelijke groeperingen. Ad: ‘Nu is het gevaar dat er een tweedeling ontstaat. Voor de rijken zijn er koopwoningen en de rest komt terecht bij sociale huur. Het verschil tussen arm en rijk wordt de laatste jaren groter.’
Wandelen door de geschiedenis
Er ontstaat in de loop der jaren een verscheidenheid aan bebouwing in Amsterdam. Wie van bijvoorbeeld Amsterdam Science Park naar het centrum loopt, maakt een soort tijdreis aan de hand van Amsterdamse architectuur: van de moderne naoorlogse bouw tot wijken in de stijl van Amsterdamse School en de oude pakhuizen aan de grachtengordel
Eigenwijs
Door de jaren heen vormt Amsterdam ook zijn eigen identiteit en gemeenschap. Je bent “Amsterdammer” in plaats van “Nederlander”. Wie de echte Amsterdammer is, volgens Tervoort? ‘Eigenwijs, met een gezond wantrouwen ten opzichte van gezag.’
Beeld: Stadsarchief Amsterdam / ANEFO | Studenten in protest, op het Spui voor het Maagdenhuis, 1970
Mondig dus, net zoals de studenten die in de jaren zestig al protesteerden. Dat is iets wat nu speelt, en vroeger ook. Tervoort: ‘Amsterdam was het centrum van de studentenprotesten, die gingen over democratisering van het onderwijs. Zij vonden onder meer dat het toegankelijk moest worden voor iedereen. Toen dat veranderde, explodeerde het aantal studenten in Amsterdam.’
Geromantiseerd
Een van de grootste irritaties van inwoners de afgelopen jaren, is het grote aantal mensen die van buitenaf naar de stad toe komen. Wordt Amsterdam te veel overspoeld door toeristen en groot geld? Raken we het “echte Amsterdam” kwijt? Deels is dat volgens Tervoort een geromantiseerd beeld. ‘Amsterdam is altijd in verandering. Aan de andere kant zijn er mensen die bijvoorbeeld in de Jordaan zijn opgegroeid, die hun buurt in de afgelopen tijd heel snel hebben zien veranderen. Dus daar komt dat gevoel vandaan.’
‘Als ontwikkelingen te snel gaan, verlang je al snel naar hoe het vroeger was’, zegt Pellicaan. Wat precies een ‘‘echte’’ Amsterdammer is, is ook maar net afhankelijk van de tijd waarin je leefde, volgens hem. ‘‘‘Typisch Amsterdams’’ verandert met de tijd.’
‘Amsterdam is een veelkleurige stad geworden, met allerlei bevolkingsgroepen bij elkaar. Dat kan soms botsen, kijk maar naar de rellen in Amsterdam dit jaar. En toch moeten we met z’n allen samenleven in deze grote stad.’
Dat doen we dus al een hele tijd. Hoe zouden die Amsterdammers de volgende 750 jaar de stad zien?
Geplaatst door
Redacteur bij HvanA. Ik duik graag in nieuws en achtergrondverhalen rondom de Hogeschool van Amsterdam. Heb je een tip of wil je eens in gesprek? Mail naar nina@hvana.nl.