‘Met het delen van oorlogsbeelden voeren we ook de druk op Oekraïne op’

Maar wat voor effect hebben al die beelden op ons? Hoe gaan we ermee om? En: wat doet het delen van die beelden met het verloop van de oorlog zelf? Daarnaar doet Kulchynska momenteel onderzoek. Toen de grote invasie uitbrak verhuisde ze met haar dochtertje vanuit Kyiv naar Rome, sinds september woont ze in Amsterdam en is zij als gastonderzoeker aangesloten bij het lectoraat Institute of Network Cultures van de HvA.

Beelden als wapen
In haar onderzoek kijkt Kulchynska naar hoe beelden uit de Russisch-Oekraïense oorlog worden geproduceerd, gedeeld en geconsumeerd, en wat voor impact deze beelden hebben in tijden van oorlog. In haar (kwalitatieve) onderzoek spreekt Kulchynska met veel andere collega-onderzoekers, onder meer van de UvA, en onderzoekt ze hoe de oorlog in nieuws- en sociale media naar voren komt.

Een van haar ondervindingen: beelden van geweld worden ook als wapen of instrument in de oorlog gebruikt. ‘We delen beelden met elkaar van hoe Rusland onschuldige burgers doodt of steden plat bombardeert. Dat doen we om te wijzen op oorlogsmisdaden en het werkt natuurlijk beangstigend.’ Maar dat is niet het enige effect, want ook in de politiek worden beelden uit de oorlog aangehaald, legt Kulchynska uit.

‘Beelden van oorlogsleed worden gebruikt om de druk op te voeren’

‘Met al dat gedeelde oorlogsleed voeren we bijvoorbeeld ook de druk op Oekraïne op. Neem Trump, die zich nu neerzet als een soort vredesstichter. Hij haalt beeldmateriaal aan als argument voor Oekraïne om de oorlog op te geven en een deal te sluiten. In die situatie fungeren de beelden dus juist om de druk op te voeren.’

Misinformatie
Dat gebeurt allemaal terwijl de betrouwbaarheid van beelden soms zeer twijfelachtig is. Volgens Kulchynska zitten we in een informatie-oorlog, kan het soms lastig zijn om goede informatie te vinden en wordt informatie soms zelfs ten onrechte bestempeld als “fake”. Ze ziet daar veel voorbeelden van in deze oorlog.

Kulchynska noemt de foto van de Oekraïense fotograaf Evgeniy Maloletka, van een zwangere vrouw voor een verwoest ziekenhuis in Marioepol. Een Russische vrouw vertelt later in een podcast dat ze van haar broer te horen krijgt dat de foto nep is.  Ze gaat op onderzoek uit, maar ze weet dan eigenlijk al niet meer welke informatiebronnen ze moet geloven.

‘Dit is een voorbeeld van hoe desinformatie in de oorlog werkt, zegt Kulchynska. ‘Om je te laten geloven dat iets vals is, moet je een alternatieve versie bieden die verwarring veroorzaakt. Dat is genoeg om ervoor te zorgen dat je niet meer zeker weet wat waar is.’

‘Vaak refereert propaganda aan “verborgen” informatie, het speelt met je onzekerheid’

‘In tijden van oorlog is veel onzeker’, vervolgt ze. ‘Mensen hebben daardoor soms het gevoel dat de juiste informatie buiten hun bereik ligt. Een goed klimaat voor manipulatie. Propaganda refereert vaak aan “verborgen” informatie en dat speelt met je onzekerheid. Tegelijkertijd geloven we dat we nog steeds de waarheid kunnen vinden tussen al die digitale bronnen.’

Persoonlijk contact
Wat is volgens Kulchynska dan de manier om goed geïnformeerd te blijven, te midden van al die desinformatie? Ze pleit er in ieder geval voor om zo veel mogelijk verschillende bronnen op te zoeken. ‘Al kun je ook niet volledig op de hoogte blijven. Soms is het dus ook goed om terug te gaan naar persoonlijk contact. Veel mensen in Oekraïne vragen informatie bij familie, vrienden en kennissen.’

Kulchynska combineert nieuwskanalen met andere bronnen. ‘Soms luister ik een podcast of lees ik de teksten van collega’s die gebaseerd zijn op gesprekken met mensen uit bezette gebieden. Zo kom je ook aan nieuwe informatie. Af en toe bel ik naar mensen thuis in Oekraïne. Zo hoor ik de echte, persoonlijke verhalen van mensen.’

De onderzoeker werkt nu aan haar boek, waarin ze haar ondervindingen beschrijft, gebeurtenissen die haar aangrijpen of reflecties op onduidelijkheden in tijden van oorlog. ‘Het is nog volop in ontwikkeling, de situatie verandert dagelijks. Maar het helpt ook om alle emoties te processen. Ik schat dat het over een jaar klaar is.’